No właśnie, dokąd może nas ona zaprowadzić? Czy to, aby nie dzięki niej możemy stale się rozwijać i stawiać sobie nowe cele? Może to dzięki ciekawości nasze dzieci poznają i uczą się otaczającego ich świata? Jak to jest z tą ciekawością?

Czym jest ciekawość

Ciekawość jest jednym z podstawowych elementów naszego poznania. Jest motywatorem dla zdobywania wiedzy, ma wpływ na podejmowanie decyzji i jest kluczowa dla dobrego, zdrowego rozwoju. Jest w nas tak zakorzeniona, że jej obecność wydaje się być oczywista. To jednak procesy chemiczne zachodzące w naszym mózgu sprawiają, że chcemy eksperymentować i szukać nowych rozwiązań. To one napędzają nas i popychają do działania oraz zbaczania z utartych szlaków. Ludzie potrzebują poznawać otaczający ich świat, zadawać pytania i poszukiwać znaczeń nowych zjawisk czy sytuacji. Jesteśmy bowiem gatunkiem odkrywców.

Ciekawość jest emocją

Gdy jesteśmy czymś szczególnie zaciekawieni, w naszych mózgach aktywuje się system szukania. Uruchamia się on wtedy, kiedy docierają do nas sygnały mówiące o zbliżającej się nagrodzie. Jesteśmy bowiem motywowani do podążania tam, gdzie znajdują się zasoby naszego otoczenia. Takim zasobem czy nagrodą może być choćby woda do picia, kiedy jesteśmy spragnieni albo wiedza, którą zdobywamy po, to, aby wyjaśnić nowe zjawisko, z którym się zetknęliśmy. Kiedy dążymy do realizacji tych celów, bez względu na to czy jest to zaspokojenie pasji poznawczej czy pragnienia lub głodu, za sprawą aktywnych w naszych mózgach szlaków dopaminowych, pojawia się w nas uczucie zaangażowania i podniecenia. Jaak Panksepp, ojciec afektywnej neuronauki, czyli nauki zajmującej się neuronalnymi podstawami emocji, zakwalifikował ciekawość i zainteresowanie jako relatywnie stabilne cechy osobowości. Oznacza to, że są one odczuciami, które nieustannie nam towarzyszą i są w nas obecne, a nie pojawiają się epizodycznie, zależnie od sytuacji.

Ciekawość poznawcza dzieci

Ciekawość można opisać jako radość z odkrywania i motywację do poszukiwania odpowiedzi na to, co nieznane. Proces ten stanowi bardzo ważną podstawę wczesnego uczenia się. Nie bez przyczyny Jean Piaget, twórca koncepcji rozwoju intelektualnego, nazywał dzieci „małymi naukowcami”, kładąc duży nacisk na promowanie ciekawości jako fundamentu zdobywania wiedzy. Dzieci na co dzień, nawet w najprostszych wydawałoby się czynnościach, odkrywają otaczający je świat: zadają pytania, odbierają docierające do nich informacje i poznają rzeczywistość w każdy możliwy sposób. Ciekawość jest większa wtedy, kiedy angażujemy się w czynności nam bliskie; takie, które mają dla nas znaczenie. Dotyczy to również dzieci. Kiedy dziecko jest zaangażowane w to, co robi, samo podejmuje inicjatywę i dąży do obranego przez siebie celu, jego ciekawość i wewnętrzna motywacja są silniejsze. Tylko wówczas, kiedy jest interesująca i stymulująca, a przede wszystkim dobrowolna i nieprzymuszona, nauka może być naprawdę efektywna. Taka właśnie przynosi najlepsze rezultaty. Potwierdzają to badania naukowców z Uniwersytetu w Michigan, którzy na przestrzeni kilku lat obserwowali tysiące dzieci, od momentu narodzin do czasu ukończenia przedszkola. Opublikowane w 2018 roku wyniki ich obserwacji, pokazują, że dzieci charakteryzujące się dużą ciekawością poznawczą – takie, które poszukują odpowiedzi na nurtujące je pytania czy zwyczajnie czerpią radość z odkrywania nowych rzeczy i zjawisk, lepiej radzą sobie w szkole, przede wszystkim w zakresie podstaw matematyki i umiejętności czytania.

Zabawa

Dzieci lubią eksperymentować i doświadczać. W ten sposób uczą się i poznają świat. Zabawa pobudza do zdobywania wiedzy i ma ogromny wpływ na rozwój dziecka na wielu płaszczyznach. To dzięki zabawie dzieci rozwijają zarówno relacje emocjonalne czy umiejętności twórcze, ale i funkcje psychomotoryczne. Zabawa rozwija również dziecięcą orientację w świecie przyrody, przedmiotów i życia społecznego. To dzięki niej dzieci uczą się mechanizmów, które kierują naszym światem. Właśnie w zabawie ćwiczą wchodzenie w różne role społeczne i powoli przygotowują się do wejścia do dorosłego świata. Ważne, aby dziecko miało możliwość kreatywnej i swobodnej zabawy, w której samo ustala zasady, eksperymentuje, schodzi z utartych szlaków. Pobudza wtedy swoją ciekawość. Albo raczej, to ono jest pobudzane i kierowane przez swoją ciekawość, która motywuje do poszukiwania nowych rozwiązań i zadawania pytań. Warto przyjrzeć się zatem zabawkom, które posiadają nasze dzieci. Nadmiar otaczających dziecko rzeczy może je przytłaczać, powodować dezorientację i brak zainteresowania. Jako rodzice powinniśmy pamiętać również o tym, że zwłaszcza dla najmłodszych, telefon – nasz prawdziwy smartfon, nie powinien być zabawką. Można spróbować użyć go do wspólnej zabawy w kreatywny sposób. Poza aplikacjami i grami, dostępnymi na smartfonach, możemy wykorzystać aparat fotograficzny w telefonie i wykonać fotorelację ze wspólnej wyprawy czy zorganizować zabawę w zgadywanki, co znajduje się na danym zdjęciu, które zrobimy „w terenie”. Telefon, używany w odpowiedni sposób, wspólnie z rodzicem lub pod jego kontrolą, może być dodatkowym narzędziem wspierającym dziecięcą ciekawość i dającym możliwość jej spożytkowania.

Rola rodzica

Dzieci, aby móc wykorzystać swój potencjał, odkrywać i poznawać otaczający je świat potrzebują wsparcia zaangażowanych i oddanych dorosłych – rodziców, opiekunów i nauczycieli. To oni są odpowiedzialni za kreowanie różnorodnego i stymulującego środowiska edukacyjnego, w którym dziecko będzie mogło się rozwijać. Ponadto, warto wspomnieć również o tym, jak duży wpływ na proces uczenia się przez dziecko ma jego relacja z rodzicem. Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa i miłości jest dla dziecka bardzo ważne. Pozwala mu uwierzyć w siebie i pełniej odkrywać otaczający je świat. Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, widzą siebie oczami dorosłych, którzy ich otaczają. Szukają w nich potwierdzenia, że to, co robią, jest dobre. Dodaje im to odwagi do dalszego działania i pewności, że mają wsparcie najbliższych im osób. Dzieci zafascynowane otaczającym je światem i własnym zachowaniem pobudzają rozwój swojego mózgu. Kluczowe wydaje się tu zaangażowanie rodziców w ten proces. Jeśli dzieci patrzą na siebie przez nasz pryzmat, to w jaki sposób widzą się, kiedy od wspólnych chwil czy działania odrywa nas dźwięk dzwoniącego telefonu albo powiadomienia. Tylko my wiemy, jak często zdarza nam się przerwać zabawę z dzieckiem, aby sprawdzić maila czy nowe wiadomości w komunikatorach. Czasem jest to koniecznie. Jednak wtedy, kiedy nie jest, warto „puścić dźwięk dzwonka mimo uszu” i po prostu być z dzieckiem.

Recepta na sukces

Już Janusz Korczak podpowiedział nam, rodzicom, co robić, aby wspierać ciekawość poznawczą dzieci. Podany przez niego „przepis” wydaje się być bardzo aktualny. Przestrzeganie tych kilku prostych zasad, powinno przynieść właściwy skutek i dać naszym dzieciom wsparcie, jakiego potrzebują, by się rozwijać, poznawać i eksplorować otaczający je świat. Oto one:

„Nie zmuszaj dzieci do aktywności, lecz wyzwalaj ich aktywność.
Nie każ myśleć, lecz twórz warunki do myślenia.
Nie żądaj, lecz przekonuj.
Pozwól dziecku pytać i powoli rozwijaj jego umysł tak, aby samo chciało wiedzieć …”
Janusz Korczak

Zatem – do dzieła!

Autor: Marta Stępniewska 

Bibliografia:

1. Cwojdzińska Anna, Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS, Co nas napędza? Gdy ciekawość jest emocją”,https://swps.pl/strefa-psyche/blog/posty/15894-co-nas-napedza-gdy-ciekawosc-jest-emocja
2. PAP Nauka w Polsce, „Ciekawość sprzyja szkolnym sukcesom”, https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C29360%2Cciekawosc-sprzyja-szkolnym-sukcesom.html
3. Prachi E. Shah, Heidi M. Weeks, Blair Richards, Niko Kaciroti, Pediatric Research, “Early childhood curiosity and kindergarten reading and math academic achievement”, https://www.nature.com/articles/s41390-018-0039-3.pdf
4. Śliwa Sławomir, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna Vol. 4, „Aktywność́ poznawcza jako jeden z elementów profilaktyki pozytywnej we wczesnej edukacji”, https://www.researchgate.net/publication/342342193_From_Curiosity_to_Wonder_to_Creativity_a_Cognitive_Developmental_Psychology_Perspective
5. Cytat Janusza Korczaka z artykułu: Prędkiewicz Dorota, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna Vol. 5, „Wsparcie edukacyjne w budowaniu wrażliwości dziecka w odniesieniu do sfer aktywności człowieka”, http://www.czasopismoippis.up.krakow.pl/wp-content/uploads/2015/01/Dorota-PRĘDKIEWICZ.pdf